در روزهایی که هوا بد است و ذرات موجود در هوا زیر نور خورشید می درخشند، خانه برای بسیاری از ما آخرین پناهگاه به نظر می رسد. اما حتی در یک فضای بسته نیز گاهی می توان بوی دود یا گرد و غبار را حس کرد و این سوال پیش می آید که آیا دستگاه تصفیه هوا واقعا می تواند آلودگی را کاهش دهد؟ در بسیاری از خانه ها، این دستگاه به عنوان یک نگهبان بی صدا در گوشه اتاق عمل می کند و هوا را از فیلترهای خود عبور می دهد. با این حال اثربخشی آن همیشه قابل مشاهده نیست و این موضوع کنجکاوی و گاهی شک و تردید را برمی انگیزد. در تجربه های روزمره، تاثیر این دستگاه در هنگام افزایش غلظت آلاینده ها و یا بسته شدن پنجره ها بیشتر نمایان می شود. این تفاوتها ما را به پاسخ دقیقتری میرساند و اهمیت سؤال «کارایی دستگاه تصفیه هوا در کاهش آلودگی محیطهای داخلی» واقعیتر میشود. سوالی که پاسخ آن از ترکیب علم، فناوری و نحوه استفاده صحیح از آن شکل گرفته است.
1- نقش فیلترهای هپا در حذف ذرات ریز
فیلترهای هپا یا فیلترهای با راندمان بالا (High Efficiency Particulate Air) مهمترین قسمت دستگاه های تصفیه هوا هستند. این فیلترها قابلیت حذف درصد بالایی از ذرات بسیار ریز مانند PM2.5 را دارند. در واقع فیلتر HEPA برای به دام انداختن ذراتی طراحی شده است که چشم ما قادر به دیدن آنها نیست. بنابراین نقش این فیلتر در افزایش «کارایی دستگاه تصفیه هوا در کاهش آلودگی محیط داخلی» برجسته می شود. با عبور هوا از لایههای فیبر این فیلتر، ذراتی به دام میافتند که اگر در هوا باقی بمانند، میتوانند به عمق ریهها نفوذ کنند. البته این فیلترها قابلیت حذف گازهای شیمیایی را ندارند و نیاز به فناوری های اضافی برای آنهاست.
2- فیلترهای کربن فعال برای جذب گازهای مضر
آلودگی هوا نه تنها از ذرات ریز تشکیل شده است، بلکه از ترکیبات شیمیایی و گازهایی مانند دی اکسید نیتروژن یا ترکیبات آلی فرار نیز تشکیل شده است. فیلتر کربن فعال به دلیل سطح بزرگ و ساختار متخلخل خود می تواند برخی از این گازها را جذب کند. این ویژگی برای کسانی که در نزدیکی خیابان های شلوغ یا مناطق صنعتی زندگی می کنند مهم است. فیلترهای هپا نمی توانند این گازها را از بین ببرند و به همین دلیل وجود کربن فعال مکمل مهمی برای افزایش کارایی دستگاه تصفیه هوا است. البته عملکرد این فیلترها به اشباع نشدن ستون های کربنی بستگی دارد و پس از مدتی نیاز به تعویض دارند.
3- محدودیت مساحت و جریان هوا; چرا نتیجه همیشه عالی نیست؟
حتی بهترین دستگاه های تصفیه هوا نیز محدودیت هایی دارند. هر دستگاه بر اساس حجم هوایی که می تواند در یک ساعت تصفیه کند یا CADR (نرخ تحویل هوای پاک) تعریف می شود. اگر مساحت خانه بزرگتر از ظرفیت دستگاه باشد، تصفیه به طور کامل انجام نمی شود. همین موضوع باعث می شود که برخی افراد با وجود دستگاه همچنان ذرات ریز را احساس کنند. برای درک دقیق تر از “کارایی دستگاه تصفیه هوا در کاهش آلودگی داخلی”، جریان هوا نیز باید در نظر گرفته شود. اگر دستگاه در گوشه ای بسته قرار گیرد یا مسیر گردش هوا مناسب نباشد، ذرات آلاینده فرصتی برای عبور از فیلتر نخواهند داشت و قسمت هایی از خانه عملاً بدون فیلتر می ماند.
4- آلاینده های جدید داخلی; چالشی که دستگاه به تنهایی آن را حل نمی کند
بخشی از آلودگی داخل خانه ناشی از خود خانه است. مانند بخار آشپزخانه، دود شمع یا ترکیبات شوینده. اگرچه دستگاه تصفیه هوا می تواند برخی از این ذرات یا بخارات را حذف کند، اما توانایی حذف همه آنها را ندارد. برخی از ترکیبات آلی سبک یا آئروسل های چرب بسیار پایدار هستند و می توانند از فیلتر عبور کنند. بنابراین، دستگاه تنها زمانی کاملاً مؤثر است که همراه با تهویه کافی و کاهش منابع داخلی آلودگی استفاده شود. در غیر این صورت، دستگاه مقداری از آلودگی ها را از بین می برد، اما نه به گونه ای که کیفیت هوا همیشه ایده آل باشد. این واقعیت نشان می دهد که فناوری به تنهایی کافی نیست و رفتار روزمره نیز مهم است.
خلاصه
یک دستگاه تصفیه هوا می تواند بخش قابل توجهی از آلودگی داخل ساختمان را کاهش دهد، اما اثربخشی آن به طور مستقیم به نوع فیلتر، ظرفیت دستگاه و شرایط محیطی بستگی دارد. فیلترهای هپا در حذف ذرات ریز مانند PM2.5 بسیار موثر بوده و نقش مهمی در محافظت از ریه دارند. فیلترهای کربن فعال نیز توانایی جذب برخی گازها و تکمیل چرخه تصفیه را دارند. با این حال، دستگاه در برابر آلاینده هایی که در خود خانه رخ می دهد یا در فضاهای بزرگ بدون تهویه کافی وجود دارد محدود است. بنابراین، تصفیهکننده هوا میتواند مفید باشد، اما اثر آن زمانی واقعیتر میشود که همراه با کاهش منابع داخلی آلودگی و جریان کافی هوا استفاده شود.