چگونه تجربه ما واکنش مغز را به دیدن لمس تغییر می دهد؟ | یک دکتر

گاهی اوقات فقط با دیدن لمس کسی چیزی شبیه سوزش خفیف در بدن خود احساس می کنیم. شاید در صحنه فیلم وقتی انگشت شخصیت قطع می‌شود، شانه‌مان تکان می‌خورد یا کف دستمان داغ می‌شود. این واکنش ظریف بخشی از مکانیسم پیچیده مغز است که تعیین می کند “دید لمسی” چگونه در بدن ما معنا پیدا می کند. تحقیقات نشان می دهد که واکنش مغز به لمس فراتر از ادراک بصری ساده است و مسیرهای حسی و عاطفی ما را در کمتر از یک چشم به هم زدن فعال می کند.

وقتی بدن شخص دیگری را لمس می کنیم، مغز ما لحظه ای تصور می کند که این تجربه مربوط به ماست. این فرآیند است که بر همدلی، اجتناب از خطر و حتی احساس نزدیکی به دیگران تأثیر می گذارد. در این مقاله به چگونگی انجام این رمزگشایی سریع توسط مغز می پردازیم چرا دیدن لمس می تواند پاسخی عمیق در ما ایجاد کند.

لمس نه تنها یک تجربه پوستی، بلکه یک تجربه بصری است.

لمس یکی از اساسی ترین اشکال ادراک بدن است و بخش مهمی از نحوه ارتباط ما با جهان را تشکیل می دهد. ترکیب پیچیده ای از آرامش، زنگ خطر یا درد را می توان به سادگی با تغییر شدت یا نوع لمس ایجاد کرد، اما نکته مهم این است که واکنش مغز به دیدن لمس نیز می تواند همان نقش ها را بازسازی کند. بسیاری از مردم تصور می کنند که لمس فقط از طریق گیرنده های حسی در پوست رخ می دهد، اما تحقیقات نشان داده است که راهنمای اولیه برای تفسیر این تجربه گاهی چشم است، نه پوست. وقتی صحنه‌ای را می‌بینیم که در آن دستی لمس می‌شود، مغز به سرعت کیفیت لمس و تأثیر آن بر بدن را ارزیابی می‌کند.

یکی از نمونه های معروف در این زمینه پدیده ای است که توهم دست پلاستیکی (توهم دست لاستیکی) معروف است. در این حالت وقتی انسان می بیند که دست پلاستیکی لمس می شود و در عین حال دست واقعی او که از دید او پنهان است به همین صورت لمس می شود، کم کم احساس می کند که دست پلاستیکی بخشی از بدن اوست. این تغییر در ادراک نشان می دهد که چگونه مغز بین آنچه می بیند و آنچه که احساس می کند تنظیم می شود. در اینجا، واکنش مغز به لمس به گونه‌ای عمل می‌کند که مرزهای مالکیت بدن را تغییر می‌دهد و پیام‌های چشم‌ها را جدی‌تر از پیام‌های پوستی می‌گیرد.

چگونه این خطای درک در مغز رخ می دهد؟

این پدیده نشان می دهد که دیدن یک تماس می تواند شبکه های حسی را بازنشانی کند. هنگامی که دست پلاستیکی لمس می شود و این تصویر با لمس واقعی مطابقت دارد، مغز به این نتیجه می رسد که جسم خارجی بخشی از بدن خود شخص است. پیام‌های بصری در اینجا اولویت دارند، زیرا مغز معمولاً تجربیات حسی را بر اساس منابعی که «سازگارتر» به نظر می‌رسند دسته‌بندی می‌کند. اگر تصاویر با احساسات بدن سازگار باشند، مغز اتکای خود را به مسیر بینایی افزایش می دهد و حس مالکیت به سمت آن تصویر تغییر می کند.

برای درک دقیق‌تر این فرآیند، محققان فعالیت عصبی را هنگام مشاهده صحنه لمسی اندازه‌گیری کردند. هدف این بود که مشخص شود واکنش مغز به لمس دقیقا چه زمانی شروع می شود و مغز چگونه تهدید، درد یا حساسیت را رمزگشایی می کند. علاوه بر این، محققان می‌خواستند بدانند که چه زمانی مغز تعیین می‌کند که آیا لمس به بدن خود شخص یا شخص دیگری مربوط است.

وقتی فقط نگاه می کنیم، تحلیل مغز میلی ثانیه طول می کشد

در این تحقیق از الکتروانسفالوگرافی (EEG) برای ثبت فعالیت مغز استفاده شد. EEG می‌تواند سیگنال‌های عصبی را با دقت میلی‌ثانیه ضبط کند و نشان دهد که مغز در اولین لحظات مواجهه با یک تصویر چه چیزی را رمزگشایی می‌کند. شرکت کنندگان صدها ویدئوی کوتاه را تماشا کردند که انواع مختلف تماس را با یک دست نشان می داد. این تماس ها شامل حرکت ملایم قلم مو، فشار انگشت یا تماس تیز لبه چاقو بود.

برای تجزیه و تحلیل دقیق داده‌ها، الگوهای فعالیت مغز با کمک روش‌های یادگیری ماشینی مورد بررسی قرار گرفت تا مشخص شود مغز در چه زمانی و با چه دقتی قادر به تشخیص نوع تماس است. شمالتایج نشان داد که تنها 60 میلی ثانیه پس از دیدن لمس، مغز می تواند تشخیص دهد که چه چیزی لمس شده است و آن لمس متعلق به کدام شخص است. این بدان معنی است که مغز تصویری از تماس ایجاد می کند و مکان فیزیکی خود را سریعتر از آنچه ما آگاهانه تصور می کنیم تعیین می کند.

در این مدت کوتاه، مغز تشخیص می‌دهد که تماس به فرد نزدیک‌تر است یا به بدن دیگری تعلق دارد و حتی می‌تواند دست چپ و راست را تشخیص دهد. کمی بعد، حدود 110 میلی ثانیه، مسیرهای حسی مغز وارد مرحله ای می شوند که در آن کیفیت لمس را پردازش می کنند، یعنی تعیین می کنند که آیا لمس می تواند نرم، تیز یا دردناک باشد. سپس، حدود 260 میلی ثانیه، جنبه های احساسی لمس فعال می شود و مغز شروع به واکنش می کند بر اساس اینکه آیا لمس آرامش دهنده، تهدید کننده یا دردناک به نظر می رسد.

این نتایج نشان می دهد که واکنش مغز به دیدن لمس، یک تجربه معنادار و چند لایه از یک تصویر ساده در کمتر از یک ثانیه ایجاد می کند. مغز نه تنها می بیند، بلکه تجربه فرضی تماس را نیز بازسازی می کند و ارزیابی می کند که آیا صحنه می تواند آرامش بخش یا خطرناک باشد.

چرا پاسخ مغز به لمس اساس همدلی است؟

تحقیقات نشان داده است که مغز نه تنها کیفیت لمس را با دیدن آن تشخیص می دهد، بلکه ارزیابی می کند که لمس در آن لحظه برای شخص مقابل چه معنایی دارد. این بازسازی سریع تجربه نوعی تقلید آنی را در شبکه های عصبی ایجاد می کند که پردازش آینه می گویند مغز برای چند صدم ثانیه وانمود می کند که ما در حال تجربه آن لمس هستیم و این مکانیسمی است که همدلی را ممکن می کند. وقتی کسی را می بینیم که صدمه دیده یا از لمس آرام لذت می برد، واکنش مغز به دیدن لمس، برخی از همان شبکه های حسی را فعال می کند که اگر خودمان لمس می شدیم فعال می شدند. این همزمانی فعالیت زیربنای بسیاری از پاسخ های اجتماعی و عاطفی ما است و به ما کمک می کند تا بدون نیاز به کلمات، وضعیت دیگران را درک کنیم.

برخی افراد این فرآیند را شدیدتر از دیگران تجربه می کنند. آنها با دیدن تماس احساس سوزن سوزن شدن، فشار یا حتی درد در بدن خود می کنند. این وضعیت که او لمس غیر مستقیم که گفت، این را نشان می دهد در برخی از مغزها، مرز بین مشاهده و احساس فیزیکی بسیار باریکتر است. اگرچه این تجربه برای برخی ناخوشایند و برای برخی دیگر یک عادت عادی است، اما بررسی آن می تواند تفاوت های فردی در همدلی را توضیح دهد. در واقع، کسانی که تماس غیرمستقیم را تجربه می کنند ممکن است شبکه های حسی و عاطفی فعال تری نسبت به دیگران داشته باشند.

تفاوت بین افراد در واکنش مغز به دیدن و لمس کردن

اکنون محققان در حال بررسی این موضوع هستند که چرا مغز برخی افراد هنگام مشاهده تماس، واکنش‌های قوی‌تر یا عمیق‌تری نشان می‌دهد. یک فرضیه این است که شبکه‌های عصبی مسئول تشخیص مرزهای بدن، یعنی بخش‌هایی که تعیین می‌کنند یک تجربه متعلق به «خود» ما است یا «دیگری»، در این افراد حساس‌تر هستند یا عملکرد متفاوتی دارند. این تفاوت‌ها می‌تواند توضیح دهد که چرا برخی افراد واکنش‌های فیزیکی شدیدی را نسبت به یک صحنه دردناک تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر تقریباً هیچ احساسی نشان نمی‌دهند.

این تفاوت های فردی می تواند در شکل گیری همدلی، حساسیت به درد دیگران و حتی روابط اجتماعی نقش داشته باشد. درک این ناهمگونی می‌تواند به توسعه درمان‌های جدید کمک کند، به ویژه برای کسانی که در تشخیص حالات عاطفی دیگران یا در شرایطی مانند اختلالات طیف اوتیسم که پردازش حسی متفاوت است، مشکل دارند. درک دقیق تفاوت ها در پاسخ مغز به لمس می تواند راه را برای رویکردهای شخصی در توانبخشی و روان درمانی هموار کند.

پیامدهای علمی، درمانی و فناوری.

اگر بدانیم مغز لمس مشاهده شده را چگونه تفسیر می کند، می توانیم از این دانش در زمینه های مختلف استفاده کنیم. در درمان‌های بدن، مانند تکنیک‌های آگاهی بدن یا درمان‌های لمسی، پزشکان می‌توانند از مکانیسم‌های مشاهده شده پردازش لمسی برای تقویت بازسازی حسی بیماران استفاده کنند. از سوی دیگر، در محیط های دیجیتالی مانند واقعیت مجازی، این نتایج می تواند به ایجاد تجربیات عمیق تر و معتبرتر کمک کند. هنگامی که کاربر یک صحنه لمسی را در محیط مجازی مشاهده می کند، اگر واکنش مغز به دیدن لمس به طور مناسب تحریک شود، احساس حضور و ارتباط عاطفی به طور چشمگیری افزایش می یابد.

این دانش حتی می تواند در طراحی تعاملات اجتماعی دیجیتالی مورد استفاده قرار گیرد، جایی که تماس واقعی امکان پذیر نیست اما تماس درک شده می تواند نوعی نزدیکی ذهنی ایجاد کند. مکانیسم‌های مغزی درگیر در مشاهده لامسه یادآور این است که دیدن تماس بین افراد می‌تواند احساس “نزدیک” و “ارتباط” را در ما ایجاد کند، حتی بدون اینکه پوست ما چیزی را لمس کند.

بررسی پاسخ مغز به لمس، دیدگاه جدیدی را برای درک همدلی و رابطه انسان با بدن خود و بدن دیگران باز می کند. نحوه شکل گیری یک تجربه پیچیده و چند لایه در ذهن ما فقط با نگاه کردن، توانایی شگفت انگیز مغز را در ترکیب اطلاعات حسی و احساسی نشان می دهد.

خلاصه نهایی

پاسخ مغز به لمس در کمتر از چند صدم ثانیه آغاز می شود و مسیرهای حسی و عاطفی را فعال می کند. مغز به سرعت کیفیت تماس و ارتباط آن با بدن خود یا با بدن دیگر را تشخیص می دهد. این واکنش اساس همدلی و درک احساسات دیگران است. تفاوت های فردی در این فرآیند ممکن است رفتار اجتماعی و تجربه لمسی جانشین را توضیح دهد.

چشمه

دکتر علیرضا مجیدی

دکتر، نویسنده و موسس وبلاگ “Un Doctor”

دکتر علیرضا مجیدی نویسنده و موسس وبلاگ “Un Doctor”.
او بیش از دو دهه است که در حوزه سلامت، پزشکی، روانشناسی و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن می نویسد و سعی در انتقال دانش به شیوه ای ساده اما دقیق دارد.
پزشکی علمی پویا و دائما در حال تغییر است. بنابراین، محتوای این مقاله جایگزین مراجعه به پزشک یا تشخیص نیست.