جایگاه «پرویز مشکاتیان» در موسیقی ایرانی

هدف امروز: اگر بخواهیم بهترین آهنگسازان موسیقی ایرانی را نام ببریم، احتمالاً پرویز مشکاتیان یکی از آن آهنگسازان است. آهنگسازی که با همکاری هنرمندان حرفه ای موسیقی زمان خود شاهکارهای بسیاری خلق کرده است. یکی از این شاهکارها آلبوم موسیقی «دود عود» با آواز محمدرضا شجریان و تنظیم کامبیز روشنروان است. همایون شجریان امروز هم تصنیف «دود عود» را در کنسرت های خود اجرا می کند و مورد استقبال بسیاری قرار می گیرد.
امروز چهارم اردیبهشت ماه سالروز تولد یکی از مهمترین آهنگسازان موسیقی ایرانی به نام پرویز مشکاتیان است که آثار تاثیرگذاری زیادی در طول فعالیت خود منتشر کرده است.
همانطور که قبلا اشاره کردیم، یکی از آثار درخشان مشکاتیان، آلبوم موسیقی «دود عود» است که به غیر از شجریان و روشن روان، علی اصغر بهاری و داریوش طلایی در دو قطعه از آلبوم ویولن و تار نواختند.
اما همانطور که یاد مشکاتیان در روز تولدش می افتیم طی گفت و گو با پویا سرایی (آهنگساز و استاد دانشگاه) نگاهی داریم به آلبوم «دود عود» و البته جایگاه مشکاتیان در موسیقی ایران که مشروح آن را در ادامه می خوانید. بقیه این گفتگو

– آلبوم «دود عود» که با حضور اساتید صاحب نام موسیقی ایران ساخته شده است، چه جایگاهی در موسیقی ایرانی دارد؟

این آلبوم از چند جهت بسیار گرانبها و ارزشمند است، اما قبل از پرداختن به آلبوم «دود عود» باید به این نکته اشاره کنم که ارزیابی کلی آثار هنری ممکن نیست. چون صرفاً به دلیل حضور یک یا چند هنرمند شناخته شده در یک اثر یا اینکه اثری در ژانر ساز یا کلاسیک ما ساخته شده است، نمی توانیم بگوییم که آن اثر الزاماً محصول خوبی است.
به هر حال در طول چند سال اخیر موسیقی ایران از چنین ارزیابی های اشتباهی بسیار متضرر شده است، شاید هنرمندانی بودند که فقط برای دوره ای کارهای خوب و موفقی انجام دادند و در ادامه کارشان کارهای خوبی انجام ندادند، اما چون این افراد بودند. معروف و سرشناس و کارشان هم در ژانر موسیقی ایرانی بود، خیلی ها فکر می کردند حتما کار خوبی کرده اند. در نتیجه به جایی رسیدیم که الان در موسیقی هستیم.
آلبوم موسیقی «دود عود» اثری تکنیکی، پرمخاطب و دربرگیرنده کیفیت هنر کلاسیک ایرانی است و از همه لحاظ بسیار خوب تولید شده است. در واقع در آلبوم «دود عود» ساز و صدا بسیار قوی و متمایز است و قطعات آن می تواند محبوب شود. مثلا تصنیف «دود عود» هم یک اثر فنی است و هم اگر در کنسرت آقای همایون شجریان اجرا شود با استقبال مخاطبان مواجه می شود. زیرا قابل درک است و از نظر فنی به خوبی انجام شده است.

– آلبوم موسیقایی «دود عود» چه تحولی را در موسیقی ایران به نمایش گذاشت؟

صحبت در مورد اینکه هر اثر هنری باید با توجه به آثار قبلی خود چه تحولی ایجاد کند دشوار است. چون موارد محدودی در این زمینه داریم.
اما این کار در دوره ای انجام شد که این معلمان بودند. در واقع تا جشن هنر شیراز، یک طبل یا تار نواخته می‌شد و خواننده‌ای به همراه ساز، اثری کهن از دوران قاجار را اجرا می‌کرد، اما از جشن هنر شیراز، فرم‌های جدیدی در موسیقی ایرانی رواج پیدا کرد. البته شاید سال ها طول بکشد تا این معلمان بتوانند اثری ساز و آوازی خلق کنند و اصرار خاص خود را بر هنر و فرهنگ ایران زمین داشته باشد.
این اثر شاید همان اثری باشد که بر اساس تکنوازی با خواننده به ساختار ارکستری دست یافت و در عین حال ساز و صدا را در بر گرفت. در واقع آلبوم «دود عود» به نسخه کاملی از آن طرز تفکری دست یافت که در دهه 50 رایج بود.

– حضور کامبیز روشن روان در این اثر چه تأثیری در موفقیت آن داشت؟ به خصوص که یکی از ماندگارترین آثار آلبوم، قطعه ای برای سنتور و ارکستر، اثر او بود، اما نامی از او به عنوان آهنگساز در کنار مشکاتیان به میان نیامد!

حضور آقای روشن‌روان در این اثر به‌عنوان تنظیم‌کننده، بیانگر طرز فکری است که امروز ما از آن کم داریم. چرا که امروزه افراد می توانند برای منفعت مالی یا شهرت خود سعی کنند صفر تا صد پروژه را حتی اگر در زمینه ای توانایی ندارند، انجام دهند. این همکاری در آن زمان در شرایطی صورت گرفت که این ذهنیت در بین آن نسل بسیار قویتر از امروز بود.
استاد مشکاتیان به ندرت در میان آثار خود اثری دارد که به معنای فنی چیدمان شده باشد و بافتی ایجاد کند که ما آن را چندصدایی می نامیم.
اما حضور آقای روشن‌روان در این اثر برای تنظیم ارکستر نمایش، نشان از آگاهی او از توانایی‌های او دارد. در نتیجه تنظیم ارکستر به یکی از همکارانی چون روشن روان محول شد.
تحویل داده شد کارهای انجام شده در این آلبوم در بین هنرمندان موسیقی بسیار خاص است و به یک معیار تبدیل شده است. در واقع اطلاعات کمی در مورد هارمونی ایرانی داریم و اگر کسی در آثارش کاری انجام داده کاملا شخصی و خوش سلیقه بوده است، اما پایان نامه ای نوشته شده است که پلیفونی این آلبوم را تحلیل کرده است و با توجه به نتایج این پایان نامه، آلبوم «دود عود» یک اثر است. تنظیم، هارمونی و پلیفونی او بسیار خاص است و آقای روشن روان در تنظیم های خود از روش های بسیار جدید و فنی استفاده کرده است که مرجعی آموزشی برای دیگر آهنگسازان است.
به هر حال قبل از این کار آقای روشنروان یکی از اساتید شناخته شده در زمینه تنظیم و آهنگسازی بود و سال ها در دانشگاه تدریس می کرد. همکاری با هنرمندان مشهور آن زمان در آلبوم «دود عود» باعث شد تا او قابلیت های جدید خود را نشان دهد./ ایسنا

جایگاه «پرویز مشکاتیان» در موسیقی ایرانی اولین بار در روزنامه آرمان ایموراز منتشر شد.