گاهی اوقات در قسمتی از لباس مخصوصاً روی زانو، آرنج یا قسمتهایی که اصطکاک زیاد دارند، براقی باقی میماند که باعث میشود احساس کنیم سطح پارچه صافتر و براقتر از قبل شده است. این اثر براق ممکن است باعث شود ما فکر کنیم که پارچه روغنی یا لکه شده است، اما حقیقت معمولاً پیچیده تر است. بسیاری از الیاف به ویژه الیاف طبیعی و مخلوط در فشار و اصطکاک رفتار متفاوتی از خود نشان می دهند و ساختار سطحی آنها تغییر می کند. این تغییرات کوچک می تواند سطح پارچه را منعکس کند و لباس را «درخشش» کند. درک “علت ریزش پارچه پس از استفاده” مستلزم دانستن نحوه تعامل نور با سطح الیاف، سطح نرمی یا زبری پارچه و الگوی فشرده سازی نخ ها است. همین فرآیندهای ظریف مشخص می کنند که چرا یک قسمت پارچه براق است و قسمت دیگر براق نیست.
1- نرم شدن الیاف و افزایش انعکاس نور.
هنگامی که پارچه تحت فشار مداوم قرار می گیرد، الیاف به تدریج تراز و نرم تر می شوند. این تراز، ناهمواری میکروسکوپی سطح بافت را کاهش می دهد و نور با برخورد به آن به طور منظم تری منعکس می شود. نتیجه یک سطح روشن تر است که توجه بیشتری را به خود جلب می کند. بخش مهمی از «علت ریزش پارچه پس از استفاده» همین تغییر آرایش سطحی الیاف است. این تغییر در پارچه هایی مانند پشم یا پنبه بیشتر قابل مشاهده است زیرا الیاف آنها انعطاف پذیرتر هستند و در زیر فشار راحت تر شکل می گیرند.
2- اصطکاک و تغییر در ساختار سطحی الیاف.
اصطکاک نیرویی است که هنگام برخورد دو سطح ایجاد می شود و می تواند ساختار ظریف الیاف را تغییر دهد. در الیاف طبیعی، اصطکاک می تواند برآمدگی های سطح را نرم کرده و سطح صاف تری ایجاد کند. هنگامی که نور به چنین سطحی برخورد می کند، به جای انعکاس پراکنده، انعکاس چشمی منظم تری ایجاد می شود و ظاهری براق می دهد. مواد مصنوعی مانند پلی استر نیز هنگام مالش براق می شوند، اما دلیل آن سختی بیشتر سطح و واکنش پایدارتر پلیمرها است. هرچه اصطکاک بیشتر باشد، بافت سریعتر و شدیدتر می شود.
3- فشرده سازی بافت و کاهش حجم میکروسکوپی.
هر بار که لباسی را می پوشیم، فشار بدن باعث می شود که بافت پارچه در محل تماس فشرده شود. این ریز فشرده سازی حجم بین الیاف را کاهش می دهد و سطح را یکنواخت تر نشان می دهد. چنین تغییری باعث می شود «علت افتادگی پارچه پس از استفاده» نه تنها به خم شدن الیاف مربوط شود، بلکه به تغییر حالت سه بعدی کل پارچه نیز مربوط می شود. پارچه هایی با تراکم کم و الیاف بلندتر مستعد این تغییر هستند زیرا فضای بیشتری برای چینش مجدد الیاف تحت فشار دارند.
4- نقش رطوبت، گرما و واکنش الیاف به دما
گرما و رطوبت نیز در سرعت کم رنگ شدن پارچه نقش دارند. گرما انرژی لازم برای تغییر شکل مولکولی را فراهم می کند و رطوبت باعث نرم شدن الیاف می شود. در این حالت الیاف سریعتر صاف می شوند و شکل فشرده شده جدید را حفظ می کنند. خشک کن های حرارتی یا اتو بخار در صورت استفاده بیش از حد باعث تشدید تجمع می شوند. در الیاف مصنوعی، گرما حتی می تواند لایه سطحی پلیمر را دوباره مرتب کند و بازتاب نور را افزایش دهد. بنابراین شرایط محیطی و روش های نگهداری تاثیر مستقیمی بر شدت این پدیده دارد.
خلاصه
پارچه ها به دلیل ترکیبی از فشار، اصطکاک و تغییر در آرایش الیاف براق می شوند. فشار ثابت نخ ها را نرم می کند و نور به طور منظم تری منعکس می شود و این انعکاس بیشتر به صورت درخشش خود را نشان می دهد. اصطکاک همچنین با صاف کردن برجستگی های سطح و افزایش احتمال ایجاد لکه های براق، ظاهر پارچه را صیقلی تر می کند. فشار طولانی مدت می تواند بافت پارچه را فشرده کند و سطح آن را یکنواخت تر نشان دهد. گرما و رطوبت این روند را تسریع کرده و شدت خاموشی را افزایش می دهد. ترکیب این فرآیندها توضیح می دهد که چرا برخی از لباس ها پس از مدت کوتاهی ظاهری براق و متفاوت به خود می گیرند.
دکتر علیرضا مجیدی
دکتر، نویسنده و موسس وبلاگ “Un Doctor”
دکتر علیرضا مجیدی نویسنده و موسس وبلاگ “Un Doctor”.
با بیش از 20 سال نگارش مستمر “مخلوط” در زمینه پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
بیایید با هم متفاوت فکر کنیم!