رابطه عاشقانه فرش ایرانی و موسیقی سنتی • بازیگرها

وقتی صحبت از قالی و موسیقی سنتی ایرانی به میان می‌آید، اولین پیوند این دو هنر اصیل، صدای آوازهای بومی زنان و مردان قالیباف است که به آهنگ شانه‌هایشان بر روی قالی می‌افتد. شاید این زیباترین پیوندی است که می توان بین قالی ایرانی و موسیقی تصور کرد، اما داستان زیبای این دو هنر به اینجا ختم نمی شود. قالی بافی یکی از اصیل ترین و کهن ترین هنرهای کشور ما ایران است. فرش به عنوان یکی از صادرات غیرنفتی شناخته شده ترین محصول و هنری است که مردم از سراسر جهان را با کشور و فرهنگ ما آشنا می کند. این باور واقعی وجود دارد که هنر هرگز از بین نمی‌رود و اگر در هر رشته‌ای از هنر ظاهر شده باشد، در سایر رشته‌های هنری به حیات خود ادامه می‌دهد. فرش به عنوان یکی از هنرهای تجسمی می تواند ریشه در هنرهای دیگر داشته باشد یا به عنوان منبع الهام و آغاز هنرهای دیگر شناخته شود.

• فرش قدیمی یا عتیقه؛ چگونه خانه خود را ترکیبی زیبا از اصالت و مدرنیته کنیم

موسیقی سنتی یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین هنرهای ایرانی است. هنری که رسالت و حرفه خاص خود را دارد و الهام بخش هنرهای دیگر است. ردپای موسیقی سنتی را در همه جای فرهنگ ایرانی می توان یافت. از کافی شاپ ها و کافه ها گرفته تا فیلم، تئاتر، نقاشی، هنرهای تجسمی و زندگی روزمره مردم، موسیقی سنتی بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان است.

پیدا کردن ارتباط بین فرش و موسیقی چندان سخت نیست. نیاز به یک جفت گوش شنوا و دو چشم بینا و کمی ذوق دارد. در چند کلمه نقش فرش را در خطوط افقی و عمودی یک قطعه موسیقی می یابیم، اساس دو هنر که در نهایت به اثری چشم نواز و گوش نواز ختم می شود. در فرش رنگ و لحن داریم که در کنار هم تصویر زیبایی را ایجاد می کنند و در موسیقی تن صدای سازهایی وجود دارد که با امواج موسیقی خود یک قطعه را رنگ آمیزی می کنند. در قالی (به ویژه قالی های ایرانی در این مورد) هر طرح و رنگی می تواند نمادی از یک شهر، منطقه، اعتقاد و فرهنگ باشد که در موسیقی نیز چنین است. با سبک ها و سازهای خاص هر منطقه و گروه قومی.

همه هنرها جنبه عملی و حساب شده دارند و از قواعد خاص حوزه پیروی می کنند و جنبه خلاقانه و غیرقابل پیش بینی که برخاسته از ذوق و نیاز هنرمند است. موسیقی و فرش نیز از این قاعده مستثنی نیستند. هر دو هنر از یک سری قوانین ثابت و تغییر ناپذیر پیروی می کنند و تنها در نوع ارائه و محصول نهایی می توانند شگفت انگیز و متنوع باشند.

شباهت فرش ایرانی و موسیقی سنتی از نظر سنی

قدمت فرش و موسیقی ایرانی مشابه است به این معنا که نمی توان تاریخ پیدایش یکسانی را برای آنها در نظر گرفت. تاریخ مشخصی وجود ندارد که فرش و موسیقی دقیقا از چه زمانی و از چه طریقی وارد عرصه هستی شده است. شکل و شمایل سازها، آوازها و آلات موسیقی که امروزه می شناسیم، بافت، طرح، رنگ و نوع فرش هایی که این روزها فرش های ایرانی نمایانگر آن هستند، هیچ کدام منبع تاریخی ثابتی ندارند. البته در تصاویر باستانی به جای مانده در دزفول، اولین تصویر از نوازندگان و خوانندگانی که روی فرش نشسته اند و آلات موسیقی را در دست گرفته اند و موسیقی را می نوازند، حدود 3400 سال پیش پیدا شده است. این شاید دلیلی بر این ادعا باشد که نه موسیقی قدمتی بالاتر از فرش دارد و نه برعکس و هر دو هنر در کنار هم تا به امروز باقی مانده اند.

فرش دستبافت 6 متری طرح کرمان

۱۵,۰۰۰,۰۰۰ به مرد

ببینید و بخرید

شباهت فرش ایرانی و موسیقی سنتی از نظر تفکیک

در تقسیم بندی این دو هنر به نقاط مشترک زیادی می رسیم. موسیقی سنتی به دو دسته فولکلور (گیلکی، تبری، بختیاری، کردی و…) و رسمی (ایرانی، ترکی، عربی) و در ایران به سازهای مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک شامل دنیایی بی‌نهایت از قطعات موسیقی است. در مورد فرش نیز همینطور است و هر نقطه از ایران در بافت، نقش و رنگ سبک خاص خود را دارد. با گوش دادن به موسیقی عشایر و دیدن فرش های خاص این منطقه و نقوش ایلات متوجه می شوید که هر دو از نظر رنگ، طرح و محصول نهایی بسیار شبیه به هم هستند و با سبک زندگی عشایری و الهام از طبیعت مطابقت دارند.

به عنوان مثال، روی فرش های عشایری طرح های مشابهی نمی بینید و نقش ها به سادگی و بدون قاعده در کنار هم قرار می گیرند. در موسیقی عشایر این ویژگی برجسته است. سادگی، بی امان بودن و خودانگیختگی از ویژگی های موسیقی عشایری ایران است.

در مقاله ای که توسط دکتر محمد سریر، رئیس هیئت مدیره خانه موسیقی نوشته شده است، در مورد ارتباط قالی ایرانی با موسیقی خاص نواحی نوشته شده است:

«بر جلوی فرشی که در منطقه جغرافیایی خاصی از کشور بافته می‌شود، تصاویر خاصی از آن منطقه به نشانه فرهنگ قومی و تاریخ و زمان‌های گذشته آن نقش بسته است. نغمه هایی که قالیبافان این مناطق در حین بافت می خوانند و در طول سالیان بارها تکرار می کنند. این آهنگ‌ها در طرح‌ها و رنگ‌ها و حتی نوع گرهی که انتخاب می‌کنند تأثیرگذار است و نشان‌دهنده ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی آنهاست.»

قالیچه نظامی دستبافت مدل کوچ عشایر کد 828

۱۸,۰۰۰,۰۰۰ به مرد

ببینید و بخرید

رنگ در فرش ایرانی و موسیقی سنتی

هر ساز رنگ صدای خاص خود را دارد. آهنگساز یا نوازنده با دانستن رنگ صدای یک ساز، از آن برای تکنوازی یا استفاده از آن با سازهای دیگر با رنگ های صوتی مختلف استفاده می کند و یا هنگام تغییر رنگ صدای ساز، آن را در موقعیت های مختلف به کار می برد.

وظیفه رنگ روی فرش نیز به همین صورت است. رنگ ها در شکل گیری طرح کلی برای بافت فرش طرح دار به اشکال مختلف جایگاه ویژه ای دارند و بستگی به بافنده دارد که از چه رنگی، چقدر و برای چه طرحی استفاده کند.

نکته جالب و مهم دیگر در شباهت رنگ در فرش و موسیقی، ظرفیت ساختارشکنی آن است. درست است که یک ساز رنگ صدای خاص خود را دارد، اما هیچ قانونی وجود ندارد که ثابت باشد و همیشه از یک فرکانس برای ایجاد یک رنگ صدای خاص استفاده شود. در استفاده از رنگ در بافت قالی‌های سنتی نیز همین اتفاق می‌افتد، درست است که هر یک از نقش‌های قالی نمایانگر عنصری از طبیعت است و آن‌ها را در رنگ‌های مشخصی می‌شناسیم (مثلاً سبز چمنی، آبی آسمانی و…). ) اما در استفاده محدودیت رنگی برای بافت هر سبک و نوع فرشی ندارد و می توان از آن به صورت ساختارشکن بر روی بافت استفاده کرد.

ایران نقش بنفش قیر را ساخت

5%

۱۳,۰۰۰,۰۰۰

۱۲,۴۰۰,۰۰۰ به مرد

ببینید و بخرید

سازگاری موسیقی و فرش در طول زمان.

آنچه موسیقی و فرش سنتی ایرانی را حتی در میان ذائقه مدرن و امروزی محبوب نگه داشته و جایگاه خود را حفظ کرده است، سازگاری این دو هنر با تاریخ است. با گذشت زمان و تغییر ذائقه و ظهور مدهای جدید، این نیاز به پاسخگویی به نسل ها در هر زمان در همه هنرها احساس می شود. موسیقی سنتی نیز مانند قالی ایرانی با قرار گرفتن در کنار سبک ها و سلیقه های مختلف این قابلیت را دارد که خود را به روز کند. موسیقی تلفیقی که به نوعی فرهنگ های مختلف را به هم پیوند می دهد، این روزها در بین جوانان و نسل های جدید بسیار محبوب شده است. تلفیق ساختار خاص موسیقی سنتی با سایر سبک های موسیقی این قابلیت را در این هنر ایجاد کرده است که با زمانه حرکت کند و پررنگ بماند.

در فرش ایرانی هر روز شاهد حضور این محصول اصیل با شکل و شمایلی مدرن و هماهنگ با ذائقه نسل جدید هستیم. طرح ها، رنگ ها و بافت های فرش ایرانی که جزء لاینفک منازل ما هستند توانسته اند در طول زمان جایگاه خود را حفظ کنند و همه سلیقه ها را پوشش دهند.

با همه تنوعی که هنر موسیقی و قالی بافی در راه خود دارد، اما با نگاهی به یک قالی و مشاهده نقش و نگارهای آن می توان موسیقی جاری در آن را شنید. هر رنگ تبدیل به طنین می شود و هر شکل و طرح به یک نقش مایه تبدیل می شود و همه طرح های قالی مانند گروهی از سازها در یک سمفونی جان می گیرند و یک قطعه بصری/ شنیدنی ایجاد می کنند.

رابطه عاشقانه فرش ایرانی و موسیقی سنتی اولین بار در بازیگرها منتشر شد پدیدار شد.